Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

6 Ооң сөөлүнде, ам ол өгнүң бичии ынай уруу, чаражы кончуг бичии ындыг салбагар чаштыг чүве маңнап кээрге, чаагын суйбай тыртыпкан. Ол уруг хенертен алгырыпкаштың, чаагы, бажы ыжа берген. Ам о о н о л уругну орунга чыттырып каарда, авазы чүък чыып чеде бээрде, «кандыг кончуг чараш кыс боор» дээштиң, база чаагын тудуптарга, «бажым, кулаам» дээштиң, човууртаан, аараан. 7 Оон доп-дораан ол өгнүң ээзи: «Биче башкыны эккелиңер» — дээн. Биче башкызын эккелген. Ол кижи демги-ле сүт ижип турар терезини-биле олурган биче башкының караан орта барып шаш- кан. Караан орта шанчарга, ол карааның бирээзи, дешти бергени ол ыйнаан, аарып, бергедей бээрде, дедир алгаш барган. 8 «Улуг башкыны эккеп көргер» — дээн. Улуг башкызын эк­ келген. Ол орган кижини-даа тоовас, анаа таварыыр чыгыы барып эрткеш, барып олурупкан. Оон ол кады чоруур эштери база кады келген ында. Үш кижи келген. Боду-биле. Ындыг болза ол баш- кы: «Чүве кылбас болза хоржок тур — дээш, өгнүң иштинге чугаалааш, — кирер чүвелер болза арбай, тараа, бо аъш-чемиңер- ниң дээжизи, алдын, мөңгүн база кирер, дуу ол адаккы, ол туурга* база кирер. Ынчаарга, улуг далган аът база тудар. Ол өгнүң бир көзүрүүн үзе кескеш, ону база кырынга каар си- лер» — дээш, айтып бергештиң оон олурган. 9 Демги кижи ол улуг башкыны, дем бичии башкы дег хевир- лиг бодаан, караан орта дем тудуп орган терезини-биле шанчар­ га, тооваан, караан дырбаш-даа кылбайн орган. 10 Ам ол чүвелерни дөгере күүседип, далган аъдын тудуп, арбай- тараазын чыып эккелгеш, адаккыны дүжүргеш, кырын орта каг- гаш, ханазын көзүрүүн үзе кескеш, ол алдын-мөңгүннү сивирип, сивирип каггаш, демги кижизин дүжүрүп бадырарда, кылып ту­ рар чүвелери, ийи чедип келген кижизи шаң каккан, бирээзи кеңгиргезин каккан, улуг башкызы коңга-дамбыразын чайган. Ын- чангаштың: «Белеткениңер, ам чорудар бис» — дээрге, демги кижи боданып орарга, дедир чоруткан эжик аскында хана ка- раанда кыстына берген орган. И «Че, кагыңар, согуңар» — дээштиң, лама коңга-дамбыраны чайгаштың, арбай биле согар дээрге, черле бир кызырак-караа хире улуг чүвелер дээп, мунгаранчыг аашкылыг турган.