Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

суг халап болза бажынга четпээн, өрт халап келирге бажында меңгизин эргизип чадаан мындыг. Ол чуртунга болза кошкар биле хой чоргаарланып чурттап чораан. Кошкар биле хой кончуг улуг угаанныг, уяранчыг чидиг үнүг турган. Дириг амытаннар безин «кошкар ышкаш угаанныг болза, ол ышкаш уяранчыг үннүг болза» деп, кончуг адааргап чораан. 2 Кошкар биле хой шак-ла ынчалдыр чурттап чорааш, он ийи ийис оол төрүп алган. Ол он ийи ийис оглу үргүлчү алгыжар- чокшур, үскүлежир, ыглажыр ындыг болуп-тур. 3 Оъттуг черге эккээрге, оът чок дээр. Хүннүг черге эккээрге, изиг-дир дээр. Аңныг-аңгырлыг черге эккээрге, оът-сигени багай- дыр дээш ыглажыр мындыг бооп-тур. 4 Оларның аажы-чаңын чеже шыдажыр боор, кошкар биле хой- даа өлгүлеп калган. Кошкар биле хой өлгенин сөөлүнде, он ийи ийис оол аразында үскүлежип, дүн-хүн чок ыглажып туруп бер­ ген. Бир-ле ынчаан үскүлежип, ыглажып туруп-туруп үнүп кээрге, дөрт мыйызы турлуп калган, дөрт карааның ийизи согурарып калган, кайгамчык эки үнү чиде берген, улуг угааны чок, балар- гай угаанныг хой бооп артып калган мындыг чүве-дир. 29. ИНЕКТИҢ БҮҮРЭЭ ЧҮГЕ ҮҮРМЕК БОЛГАНЫЛ Шаанда хамык амытаннар бүүрек үлежип турганнар. Ол үеде инек деп чалгаа амытан хамыктың сөөлүнде шүжүгейнип кы­ лаштап келген. Ынчангаш бүүрек аңаа чедишпейн барган. Ынчап баар орта, хамык-ла хөй амытан бүүрээнден бичиилеп бергеш, тутсуп-ла турган. Ол берген бүүректерни инек каткаш, бүүрек кылып алган. Ынчангаш инек бүүрээниң бичии үүрмек чүвелер- ден бүткен ышкаш хевири ында болур. 30. ЧАТ-ДАШТЫҢ КҮЖҮ 1 Шом-Шумга Баянчык оът-биле чадаар турду. Шеле кааңнаан, оътчуну эккел дээрге, чордум. Тулакпай-Аксынга бис. Эккелдим. Ирт дөгерген, арагалап хонду. Эртенинде Хөр-Тайгаже үнген, «оът чок-тур» деп келди. Соң даарта Алдыы-Ишкинче чоруттум, база