Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

болгай, барып ап алыйн» — дээш чедип келген. Ада-иези: «Ог- лувус ам-на бисти сактып келген-дир» — деп амырап, чугаала­ жып турда, харын-даа кедип чораан идик-хевин, сарыг-кидизин алгаш, ада-иезин ол-ла черинге каапкаш, чоруй барган-дыр. 4 Ада-иези кара баарлыг, каржы оолду өстүрүп каанынга хо- мудап, ыглажып, каргыжын салып чыдып-чыдып, ол-ла черинге өлгүлеп калган мындыг чуве-дир. Ада-иезиниң каргыжы, халак-хилээ оолга четкеш, ол торга деп куш бооп чоруй барган. Ол кыш, чай чок «ток-ток дээрге, толагайым аарыыр, ток-ток дээрге, кара баарым аарыыр» — деп, ыяш соктап ужуп чоруп берген чуве-дир. 25. ХЕК 1 Хаан кижиниң чаңгыс уруу чоруп чораан чуве-дир. Ол хаан- ның чаңгыс уруу ажыл-даа кылбас, тенек-сыйбың мындыг чуве- дир. Хаан кижи болза уруунуң тенек-сыйбыңынга таарышпас, ону эдип-чазап аар деп бодап, ада-иези биле чаннып-чашпып чадап каан чуве-дир. 2 Ынчап чорза, уруу өөнге сурас уруг божуп алган. Ол божуп алган уруун тогбас, көрбес, эмзирбес мындыг болган. Ынчан хаан: «Мээң уруум бодунуң төлүн көрбейн турда, черле хоржок тур» — деп боданып келген. Хаан бодунуң уруун эккелгеш чугаалаан: «Сен черле бодуңнуң ажы-төлүңнү черге октап чоруур болзуңза, кижи эвес-тир сен» — дээш, олурган дужулгезинден дужуп кел- гештиң, кымчызы-биле уруун кагар орта, хаанның өөнүң дүндүүнден уруу куш бооп ужуп чоруй барган. Ол куш бооп ужуп чоруй баргаш, хек деп куш апарган. 3 Эдип чорааштың, делегейни дескиндир, каптагайны хайылдыр ужуп келгеш көөрге, кижи амытандан эгелээштиң аң-меңге че­ дир, шуптузу-ла төрээн төлүнге ынак, ону болза азыраан турар болган. «Ынчаарга мен кара чааскаан ажы-төлүмнү каапкаш чо­ руп турар кандыг кончуг кижи боор мен. Дедир чоруткаш, ада- иемден өршээл дилеп, уруумну болза азырап көрейн» — деп, хек шак ынчаар боданып келгештиң, дедир өөнүң дүндүүнге ужуп келгеш көрүп олурарга, ада-иези ыглашкан-сыкташкан олуруп тур. Чеже шыдажыр боор? Чаш уруу эмер иези чок чурттап чадап кааштың, өлүп-даа калган мындыг.