Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

3 Ол чүге ынчап барганыл? Төөгүде аът баштыг бора-хек деп чүве болза делегейде бо үш ыяштың кырынга олуруп алгаш эткен, ынчангаштың пөштүң болгаш хадының, шивиниң бүрүзү кыш, чай чок оңмас болганының херээ ол деп, улуг улус шаанда ынчап чугаалажып турган. 4 Ынчангаштың ол аът баштыг бора-хек деп чүве болза, чүү чүвел дээрге ынчаш, делегейниң кырында эң-не эки, бүгү чүвени тайбыңчыдар, эң-не эки болза буянныг куш деп мынчап турган. Ынчангаш, ооң чижээ-биле ам хекти болгаш итпикти болза кижи өлүрбес, аа болза дегбес деп, улус мынчап база чугаалажып чо- раанын дыңнаан кижи мен. 5 Ынчаарга, ол аът баштыг бора-хек деп чүве бээр, бисче чүге келбезил дээрге, ам бо бистиң чуртувуста эдип турар бичии хек болза ону мегелээр турган: «Ынчаарга ам ол черге бис болза баргаш, хараган бажынга халаңайнып оргаш, терезин бажынга тендиңейнип оргаш эдер бис. Силер ышкаш улуг амытан бар- гаштың, аңаа олуруп эдер улуг ындыг ыяш-даш, силерни уур чүве болза чок» — дээш, ол хекти болза бээр үндүрбес. А бо эдип турар хегивисти хек болза мегечи чүве деп, чүве- ниң үлегерин оон болза чугаалап турар мындыг янзылыг. Ынчангаштың ол хек болза аът баштыг бора-хек бээр келбес деп, мынчап чугаалап турган, шаанда улус. 18. ЧАСКЫ ДУГАЙЫНДА 1 Куш хааны чагыргазында бүгү-ле чалгынныг куш аймаандан үндүрүг хавырып алыр чүве-дир. Чангыс-ла часкының үндүрүг төлеп турганын кым-даа көрбээн. Куш хааны часкыдан үндүрүг төледип эккээри-биле үндүрүг хавырыкчыларын чоруткан. 2 Үндүрүг хавырыкчылары часкыга келгеш: — Куш хаанының чарлыы-биле бүгү-ле куш аймаандан үндүрүг хавырып чор бис, төлээр үндүрүүңнү дүрген белетке! — деп дужааганнар. Часкы тургаш: — Куш хаанынга чүге үндүрүг төлээр апарганым ол? Мен куш эвес ыт ышкажыл мен — дээш, часкы аскын ажыткаш, диштерин көргүскен.