Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

1 Бир черге ындыг бай хаан турган, хоран кылып турар. Чылан: «Шуут ат болдум, хамык чең* челеп* көрем» — дээрге, ол хаан чүү-даа дыңнавайн, кылаштап чоруй барган. Кылаштап чоруй баарга, ол чылан ол черже чылбыртып киргеш, хоранын төпкеш, боду булганып алган. Оон аскынче хоранын киир челеп* алган. Челеп алгаш, чоруй баарга, ол чылан кургап каан, саргарып каан* оъттарга соястаарга, оон соястаан черлери өртенип чоруур бол­ ган. 2 Ооң соонда ол бай хаан көрүп-ле турарга, бир өрт кел чыткан. Ол хаан шивишкинин «дуу чыланны тудуп эккел» — дээрге, чорткаш*, ол чыланны эккээрге, ол кырында хоранын чыып ал­ гаш, катап кудуп алган. Анда* хораны ол-ла хевээр чыдып калган. Ынчангаш хораны шупту чыланнарга шуптузунга артып каан. 12. ДИРИГ АМЫТАННАР ҮРЕЗИ КАНЧАП ТЫВЫЛГАНЫЛ 1 Таңды-Тывазының чурту Орган деп черге турган. Тывалар оон келген деп турар. 2 Буураның кырында салды Кезер деп кижиниң салы дээр. Ында чыдар сал, ооң бижээниң ужу-сывы деп турар. Суг халап турда, Кезер деп кижи бугу дириг амытаннарның эр, кыс ийи-ийи дээжилерин камгалап турган. 3 Бодунуң кадынын олур дээрге, шулбус кадынның эдээниң адаанга чыдып алган. Барып олуруп алгаш, салдап чорда, Буура кыры көстү берген. Суг доктаай берген. Кезер черниң кадыг довураан ап алган, довуракты шулбус кулааның иштинге суп ал­ ган. Суг намдай бээрге, шулбустуң кулааның иштинде довурактан ыяш, оът-сиген унуп келген. Ол шулбус оон өлген. Дириг амы­ таннар урези оон тывылган деп турар. 13. ҮҮЛЕЗИ БҮТПЭЭН БЕШ АЛЫШКЫ 1 Шыяан ам. Шаанда беш кара оолдуг ашак кижи чурттап чораан чүвең иргин. Беш оолдарының аттары Шокар-Торга, Шо- кар-Шаанчак, Дүктүг-Ары, Үзүт-Ховаган, Сыгырга турган. Биеэги ашак ур уеде чурттап келген. Назыны төнүп мөчээниниң сөөлүнде, ачазы өлүрге, беш алышкы олуруп алгаш сумелешкен.