Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

гандыр, суг диргелзе-диргелзе, бажын ашкаш, суг халап апаар болган. Оон-даа бедик даглар, тайгалар чоогунга чурттап чораан амы­ таннар, суг халап улгадырга, улам бедикче дезип үнүп турганнар чүве-дир. 2 Манчүректиң үстүү кырында Ээренниг-Ой деп черниң ба- жында кончуг улуг сүүр бедиктиң кырында олаа ынчаар чурттап чораан улустан аныяк эр, кыс ийи кижи демир сал даап алган*. «Суг халап бо Ээренниг-Ойнуң бажын ажа бээр чүве болза, бо салдың кырынга каш малды, бисти катай алгаш кайнаар ийик, бөөлдеп чоруп бээр. Оон бир бедик көстүп турган улуг черже углай салды эжер эвеспе» — дижип, белеткенип турган. Суг халап хенертен чиндиш дээш, чоорту сыыгап баткан чүве-дир. 3 Болаа мынчаар кижи амытанның үре-садыызы ол ийи кижи- ден кижи бооп артып калган чүве дивежикпе. Ол демир салдың изи, соргаа ам-даа ында чыдар. 6. АРА-ХӨӨ АЙДА КАНЧАП КӨСТҮП ТУРАРЫЛ 1 Хүннү көрүп турган мен. Хенертен-не Хүннүң азыг-узуу бар апарып, чартык, эрги айның төгерии ышкаш кылдыр көстүп тур­ ган. Ынчан дүъш турган. Хүн туттура бээрге, авам моорап турган. Чер кара-сарыг апаар, харын баш дескинер ышкаш болган. Ын­ чан улус бичии уругларны: «Ыңай-бээр кылашташпаңар, суг кы- дыынче барбаңар» — деп турган. 2 Хүн ынчап баарга, эр чаңгыс кижиниң ыыды, кызыл калдар ыттың ээрери, кыдат паштың чаңгызы Хүнге чедер чүве дижип турган. Ынчангаш-ла бир эр кижи кыдат хола пашты тудуп ал­ гаш, каңгырады хап-хап алгырып, кускуннап, Хүнче көрүп алгаш катап-катап алгырып, таваан* соп-ла турар болган. 3 «Канчап Хүн туттура бээр чүвел?» — деп, кижи айтырарга: «Очурбаанай бурган деп кижи мөңге аржаан-биле колду кы- лып алгаш, кижини мөңге назыжыдар дээш, ном номнап олурган. Ара-Хөө деп маңгыс, Очурбаанай караан шийип алгаш ном ном­ нап олурда, көрбээн аразында, “мөңге аржаанын чок кылбас бол­ за хоржок-тур, кижини мөңге назыладырга халап болтай” дээш, мөңге аржаанны алгаш, ажыра клан каш, үне халып чыдырда, Очурбаанай очуру-биле Ара-Хөөнүң белин үзе шаапкан. Очурбаа-