Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

3 Чыдып алгаштың удуп-оттуп чыдар орта, чылгы чедип келгеш- тиң, чылча базар чеде берген, ол бо-даа базып туруп берген мындыг чүве-дир. «Бо-даа черле болбаан-дыр» — дээштиң, күжүр оон ужуп үнгеш, дээрже үне берген. 4 Дээрге баргаштың, куду көргеш: «Соомдан бо амытаннар кел- гештиң, мени базып кааптар ирги бе?» — дээштиң, ону хайгаа- рап көрүп олуруп берген чүве-дир. 3. ҮГЕР КАНЧАП ДЭЭРЖЕ ҮНЕ БЕРГЕНИЛ 1 Үгер болза шаанда черге чыткан. Ооң дээрже үне бергени мын­ дыг: кажан Үгер черге чыдырда, ону черже киир базар дээш, инек биле аът маргыжа бергеннер. 2 Бир дугаарында инек баскан. Инек базар орта, Үгер инектиң ийи дуюг аразы-биле дээрже шуужуп үне берген. 3 Үгер дээрден инекти шаңнаан дээр. Ол шаңнаарда, бичии бор- бак сарыг чаг берген. Ону инек дуюнуң аразынга суп алган. Ынчангаш инектиң дуюунуң аразында сарыг чагның тывылганы база ында. 4. ДЭЭР ДИҢМИРЭЭШКИНИ УЛУ АЛГЫЗЫНДАН БОЛУР 1 Шаанда улус дээр диңмирээрин мынчаар чугаалажыр. Дээр диңмирээри дээрге улу алгызы-дыр. Диңмирээшкин чүгле Улу чылдыг кижи сыгырарга азы кускуннаарга оожумнаар. Улу аксы-биле алгырар чүве болза, делегей кырынга дириг чүве тур- бас. Ынчангаш ол чүгле хөрээ-биле алгырар — ынчан диңми- рээшкин болу бээр. Улу аксы-биле алгырбас чылдагааны болза, ооң аксында тос эртине бар, ону дүжүрбес дээш, аксын аазадып алгырбас чүве-дир. 2 Улу улуг кудуруун чаярга, оон кызаңнааш үнер чүве дижир. Үс- түкү оранда хөй улу бар, ынчангаш диңмирээшкинниң хөй чер- лерге болур ужуру ында дижип чораан. 5. СУГ ХАЛАП 1 Шаг-шаанда чер кырынга суг халап диргелип келген турган. Дириг амытаннар турлаг чериниң чоогунда бичии-бичии бедик черлерже, суг улгадырга, дезип үнүп турган. Ол черлерни-даа дол-