Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

ва кирип эгелээн. Ам кирип эгелээр орта, сарыг сыптыг кестик- ти уштуп эккелгеш, ийи барбаны чара кезиптерге, чүъгү чиигеш дээр орта, ооң соондан чуве четпес чуве-дир. «Тывам кайы сен?» дээш, оол хаккаш салыпкан. Ам бичии када сывыртадылар ый­ наан, ол орта аът четпес чуве-дир. 6 Ам оон Тывага эккеп алгаш турганнар. Чаш мал ам Тывага өскен, кулун-чаваа немешкен. Адазы ам мунуп алгаш чоруп тур­ да, мунмайн канчаар эки аътты, ынчап чоруп турда, дедир-ле калга-дөрбеттер, нояннар аразында кайгал оорлар ол оолдуң ада- зының тынынга чедип каан. Эки аът ээзи дээш ыглааш, дерт карааның ийизин соолдур ыглаан деп чүвези ол. Аъттың ам дерт караа чок. Ам аътты кеер болза, бар карааның устунде ийи ыйгылдыг болур, карак орну ышкаш. 7 Ам оон оол адаан-ежээн негеп кирери-биле Моолче аъттан- гаш, элээн уе эрткенде Моол, Иштии-Моол, Улан-Батор ынды Ортаа-Моол кыдаттарның бертинде Иштии-Моол деп база чер бар болгай. Оон бээр ам аныяк кижи шала дайынчы байдал-биле анчап* чер кезип улчуп чорааш, чугурук аът мунуп алгаш чанып кел чыткаш, канчаар-даа аажок ындыг хат-шуурганга таваржы берген ам. Оон Аран-Чула аът хенертен чугааланып эгелээн: «Сен бо шуургандан болза унуп албас-тыр сен. Сен ам шак мын- чаалдыр тыва чоннуң мурнундан мынчаар теруттунген сен, ам анаа эвес кижи-дир сен. Сени мен ам дириг арттырар болган- дыр мен. Мени кээргээн херээң чок. Шак борта* мени чушкуу- лап елургеш, херек иштиндиве кирип чыдып ал. Үш хонук иш­ тинде мээң эът-ханым соовас, уш хонукта шуурган аязы бээр. Оон чуртуңче кылаштап чой баар* сен». 8 Ам шак ынчаар оол аъдын елуруп чадап, шак ынчаар эле- реңнеп келгеш, ам черле шуут доңуп өлүр апарган. Ам канчаарыл ам? Аъдын чушкуулаарга, өлүүчел-даа болган. Изиг ханын ижип алгаш, өкпе-чүрээн уштуп октапкаш, хос чериндиве киргеш, аъттың кежин иштинден дуй шидээш, чыдыпкан. Үш-дөрт хонук иштинде улуп келген кудай-бойдус, чуу боор, аяскан. Аъттың эъди изиг турар болгай ол уеде, чаа соп каан мал. 9 Ооң иштинге борастанып ажып келгештиң, ам дириг артып калган оол кылаштап чорааш чедип келгеш, Аран-Чула аъттың тураскаалынга дээш, хавааның кежинден союп алган кежи-биле игилге хере тырткаш, ам ырлап эгелээн, ол-ла диин.