Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

3 Тудуп алгаштың: «Чүү канчап чоруур кижи сен, мындыг?» — дээш эттеп-эриидеп, соп кээрге, далып-моорап мынчап баарга, кара сугга суп турган-дыр олар. Кара сугга суп каарга, кижи оон дедир деткерлип кээр. Деткерлирге-ле, байысаалгазын катаптап турган. Бир хун кара сугга суп кааш чыдарга, чылгы-малдың база ол мыяа агып келген диин. Аран-Чуланың мыяа өске аъттың мыяандан бир аңгы боор чүве-дир, чартык. Аъттың мыяан ам силер билир болгай силер, орта дөмейлешпес, дораан эскерип каапкан. Хөй чылгы эрттип турар-дыр, чылгы сугну ижип тур- гаштың, мыяактап-сиктеп турбайн канчаар. Ам бады келген. Ам дараазында байысаарга, ол оол мынча дээн: «Силерниң чылгыңарда Аран-Чула мал бар-дыр. Мен ону оорлаар дээш кел­ ген кижи мен. Ам бо кара сугга чыдырымда, мыяа болза мын- да бар чуве-дир. Мени хайгыылчыларлыг, кадарчыларлыг салып- тыңар. Мен силерге ол аътты тудуп берейн. Силерге улуг буян болур» — деп мынчанган. 4 Эгээртинмес он муң чылгыны сывыртап, шак мынчаар аал- коданынга чаңгыстап эрттирген. Чаңгыстап эрттирерге, он муң мал ам чартык ай, бир ай хиреде эртип кээр чуве-дир. Эң сөөлүнде ам элегер бичии дуктуг чаваа бар чыткан диин. Ам көрүп каан. Оон ынчангаш ол оол мынча дээн диин: «Сээң чыл- гычыларың херек чок чылгычылар-дыр ол. Мелегей чылгычыларга сен мал кадартып алган турар-дыр сен. Мээлиг кижи болза ооң чаңгыс баскан изинден көрүп каар турган. Мен ам хулуп-шарып каан кижи, мен безин көрүп чыдыр мен. Бо эртип чыдыр ыш- кажыл» — деп. 5 — Че, бо кижини хостаңар. Мында кадарчылар бар чуве болганда, ам бо дезе бээр эвес. Хостаңар, аргамчыдан тутсуп бериңер — деп. Боштаптарга, ол шаг-шинек чок кижи эртип чыткан чудаңгы чавааны шалбадап алган. Ол чудаңгы хирезинде чаваа чуткуп турда, ортумак аът хире чуткуп турар. Ам оон тудуп алгаш, эзертеп-чугеннээш, оол чугаалаан дийин: — Ийи барба элезинден долдур аътка арттыңар — деп. — Бо малга арттыңар. Ийи барба элезинни артып бээрге, боду олурупкан. Ам чуу боор, аалдың өдээн бир долганып чорда, аъттың кужу кирип-ле орар ышкажыл. Ийи долганган, аът ам уже* чыраазындан саяк- тыва кирип турар апарган. Үш долганып турда, ам кара маңды-