Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

5 Оон ол кегээнниң чугаалап турганын ап кээрге: «Силерниң Бай-Тайганың ээзи кончуг чараш каас херээжен кижи чуве-дир. Мен ам кончуг хөй тайга-таңдыларны дагып чораан кижи мен. Мындыг херээжен ээлиг тайга көрүп көрбээн кижи мен, херээжен ээлиг чер-дир» — деп ол VIII дугаар Богда-кегээн чугаалаан. Ол кегээн чугаалаан соонда, оон бээр Бай-Тайганың ээзи херээжен кижи деп чон билип, чугаалажы берген. Ынчангаш ол кегээн болза: «Силерниң бо овааңар мөңге, дагылгазы үзүлбес оваа-дыр, а мен көрүп турарымга, бо үе-шаг солчуушкуну-биле ол өске оваалар узутканып каар чүве-дир, силерниң мооңар болза узут- каттынмас, дараазында үеге чедир чеде бээр чүве-дир, мөңге баар чүве-дир, дагылгазы-даа үзүлбео — деп, ол кегээн чарлык болган дээр чүве. Ол ам VIII дугаар кегээн, ол-ла кегээн мөчүп чоруткаштың, катап ол тос катап төрүттүнерин Индия-Тибет чуртунга барып төрүттүнген. Ам IX дугаар Богда-кегээн бодарап үнүп келген мын­ дыг янзылыг. 106. АРАН-ЧУЛА ДУГАЙЫНДА ЧУГАА 1 Шаг-шаанда ам бистиң бо Бай-Тайга девискээринге мындыг болуушкуннар база болуп турган. Оон сөөлзүредир тоолчургу чу­ гаалар болган-дыр ам. Ынчалдыр Аран-Чула аът-биле игилдиң харылзаазы-дыр ийин. Аран-Чула аът он муң аъттың аразынга, уксаалыг, мал-маган- га салым-чаяанныг кижиниң аалынга чаңгыс катап төрүттүнер турган мал-дыр ол. 2 Борта малдар, хей чылгы турган-даа болза, ол малдың ты- вылбазының хараазы-биле бо черге ламалар шо-телге салып көргештиң болза, Моолдуң бистиң бо дужувуста аймактарда хей мал-коданда болза Аран-Чула аът ам чаа төрүттүнүп келген турар- дыр деп байдалды ламалар телгезинге керген. Моон бай кижиниң меге оглун, анаа-ла кижи чорутпас боор чүве-дир ийин, сүлделиг бай кижи чоруур апаар. Ынчаарга ол меге оолду чоргузупкан. Ол оол чоок кавы халганың, чоок кавы дөрбеттерниң бүгү чылгызын ай-айы-биле бүдүү хайгаарап көрүп келген. Аран-Чула аът черле тывылбас болган. Ынчап тургаш ол оолду, оол-даа эвес аныяк, меге шыырак кижини халга-дербеттер тудуп алган.