Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

— Хемчик, Хемчик сени уткуй оглуң чоруп олур, уткуп ал дурген! — деп. 6 Хемчик ону дыңнааш, элезинниг ховужук дургаар эстедип, дыйлаң-шыйлаң хап-ла баткан. Оглу Алаш улаштыр авазының изиг куспаанче киргеш, улаштыр хап баткан. 104. АЪТ ДУЖААР ЧАҢГЫС-ШИВИ 1 Хөндергейже Хам-Дыт деп хемниң кирген аксының алдыы чартыында ховунуң ховузунда, кургаг дазырда Чаңгыс-Шиви деп шиви бар. Ол Чаңгыс-Шиви бичии хорумдан үнүп келген шиви чуве. Ол чаңгыс шиви дөрт оруктуң белдири. Ол оруктуң белди- ри-биле дуне када аъттыг эрткен кижиниң аъдын дужаптар тур­ ган. Аът дужалы бээр, кылаштай албас апаар, ол хевээр аът чаңгыс черге турар чуве-дир. Кымның, чүнүң ол аътты дужапканын му­ нуп чораан кижи көрбес болгаш билбес. 2 Бир эвес бижектиг кижи болза, аъттың дужаар черлериниң аразынга куруг черни кезип-кезип алырга, «дужаан» чувези адыр- лы бээр, оон ам уламчылап чоруй баар. Балдылыг чораан кижи болза, база-ла дужадыпкан аъдының дужаар черин хей каккы- лаптарга, дужаа адырлы бээр дижир. Хол куруг кижи болза, ол черге аъдын каапкаш, чоруй баар. Эртен эрте туруп келгеш, аъдын барып ап аар турган дижир. Ынчангаш бистиң черге аът дужаар Чаңгыс-Шиви деп черже дуне када барбас, дуне када ону оюп эрте бээр турган. 105. БАЙ-ТАЙГА ДУГАЙЫНДА ЧУГАА 1 Шаанда Көъп-Сөөк хүрээзи Көъп-Сөөк шынаазының кыдыын- га турган чуве. Ол үеде Моолга VIII дугаар Богда-кегээн* төрүттүнген. Ол VIII дугаар Богда-кегээн бистиң бо Тывага чаларап келгеш, мооң сөөлүнде Көъп-Сөөк хурээзинге кээрге, бистиң Көъп-Сөөк хү- рээзиниң Чамзы-Камбы: «Бистиң бо мында дагылгалыг тайгавыс бар чуве, шаандадан тура дагып келген» — дээштиң, Бай-Тайга- дыва үндүре берген. 2 Бай-Тайганың оваазы ынчан Кара-Суг бажынга турган. Ол Кара-Суг бажынга баргаштың: «Бо овааңар шын эвес черде тут-