Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

Ынчангаштың ийилээн ырлажып олура хонганнар. 6 Эртенинде чоруур деп тургаш, оол чугаалап-тыр: — Бир эвес дириг чеде берзивиссе-даа, бистерни дөмей-ле өлүгде, диригде чок кылдыр эриидеп, хап-соп туруп бээр, көргей- даа бис — деп-тир. Уруг тургаш: — Эътти чаңгыс кезер, өлүр тын чаңгыс болгай, чоруур-дур — дээш, базып чорупкан. Кылып алган салынга келгеннер. Орта келгеш, ам ийилээн кым мурнай олурарыл дижип туруп бергеннер. Ынчап тура, сал- га уруг мурнай, оол соңнай олурупкан. Ынчангаш ийилээн дө- жээниң калбак ыяжы-биле эжип-ле чоруп кааннар, ийилээн арай деп чорааш, ол хөлдү шак ынчаар салдап эжип келгеннер. 7 Күжүрлер аалынга киреринден корткаш, аалының чоогунда аргаже кирип кааннар. Орта чеде бергеш, аалынче баарындан дидинмейин, хүндүс боорга, аргага, дүне боорга, эзирик аалдарның ааржы, өремезин ап чип, орта база-ла элээн үр үе иштинде чурттааннар. 8 Бир-ле хүн уругнуң аалынга аалчы келген чүве-дир. Ол орта ол аал ишти шуптузу арагалааннар. Улузу эзирий бээр орта, ийилээн уругнуң өөнүң чанынга союп чедип кээп, дыңнап чы­ дарга, эзирик улус оларның дугайында чугаалажып турар мындыг бооп-тур. Иези олургаш: — Бир эвес олар ийилээн чедип келир болза, канчаар боор. Хоржок улусту, ийи аңгы чурттаар-ла ыйнаан — дээн. Ашак тургаш: — Оларны канчап-ла ынчап амдажыдып турар боор, эриидеп, шаажылап тургаш, албадаптар — деп кыжанган. 9 Оолдуң ада-иези чүү дижип турар эвес дээш, оон ам ынаар чорупканнар. Ол баргаш, ам оолдуң ада-иезиниң аалының чоогун- га арга иштинге чурттап туруп ап-тырлар. Бир-ле хүн оол көрүп олурарга, улуг акызы бо ыяштап турган. Оол чеде бергеш, ортулукка канчаар чурттап турганын, хөлдү канчап кежип келгенин, база аал чоогунда арга иштинге кан­ чаар чурттап турганын шуптузун чугаалап берип-тир. 10 Акызы ол дугайын ада-иезинге чугаалаарын дидинмейн, олар­ ны ийи хонук иштинде азырап келген. Бир-ле катап акызы ам- на ачазынга кээп чугаалап-тыр: