Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

1 Кызыл-Тайга биле Хөр-Тайга аразында Шолуг-Хем деп чер бар. Ону шаанда Шивээлиг деп адап турган. Ооң ужуру болза, шаан­ да бай улустуң чаңгыс уруун улус кудалаан чуве-дир. 2 Уругнуң ада-иези, төрелдери демги уруун кыжын чедирип бээр дээш, торгу тон кедирткеш, чаа эзерлиг, мөңгүн чүгенниг чыраа аътка мундургаш, чоруп кааннар. Эзирии эзирик, элээри элээр улус шапкылажып баткаш, Шивээлиг деп черге чоруп орда, УРУУ: — Шо! — дээн соонда, өлүп калган. Көөрге, доңуп калган бооп-тур. Оон бээр ол черни Шолуг-Хем дижи берген. 99. ХААН-ДАГ 1 Байкараларның чагырыкчызы кижи чораан. Ол болза: «Бо баткан Баян-Колдуң хааны мен, а мээң хааным бо даг бо. Ынаар өске кижи-даа углап болбас, мээң кулум болур, өскениң малы-даа оъттап болбас, мээң малым болур» — деп, чарлык болган дээр. Шынап-ла, Баян-Колдуң шынааже кирген унунда, хүн үнер талазында Хаан-Даг деп дагның уунче углаан мал-ма- ганны-даа хавырып ап турган дээр. А хүн бадар талада Шүүл-Дагга ооң ядыы-ядамык араттары чурттап турганнар. 2 Бир-ле катап хөлечик Адар-оол дээрзи Шүүл-Даг кырынга улар адыптарга, балыг куш согунун сөөртүп алгаш, Хаан-Дагга барып дүшкен. Адар-оол Баян-Колду кеже халааш, куштуң дүшкен черин дөзевилеп четкеш*, тып алгаш турда, чагырыкчының даамалы тудуп алган. 3 Чагырыкчыга эккээрге, оозу: «Мээң чарлыым дыңнаваан эвес сен, чүге бээр келген сен?» — дээрге, Адар-оол: «Бодум келир дээш келбедим, бо улар балыглангаш, маңаа кээп өлген, ону сүрүп келдим» — дээн. 4 «Өлген сек-даа болза мээңии, өшкен от-даа болза мээңии чүве» — дээн. Адар-оол тура: «Өлген сек болза куштуу-дур, өшкен от болза ыяштыы-дыр. Ындыг болза чагырыкчы бодуң сегиң херек болза бээр-дир мен» — дээш, согунун ушта тырткаш, чагырыкчының чүрээниң дужунче киир адыпкан дээр. Оон халып