Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

1 Шаанда Ишкинге ондар Ажык-Карак дээр каржы-хажагай, мөлчүкчү идегет чораан. Ажык-Карак күс дүжерге-ле, чүс чеден ажыг аңчыларны дииңнедип, киштедип аъткарар. Аъттанган аңчы- лар тыпкан өлүүнден чаңгыс дииң кудуруун-даа боттарынга арт- тырып албас, шуптузун ол дүжүметке сунуптар турган. Ажык- Карак ол хамык өлүк-киш-биле кыдат садыгжыларның бүдүн бүүзезин садып аптар. 2 Ажык-Карак дүжүмет чондан мөлчүп алган ол хамык бажын ашкан мал-маганы, бараан-сарааны-биле алды оглу — Сеңгин- Чаңгы, Балчый-Бижээчи, Маскыржап-Чаңгы, Сүрүң-Дузалакчы, Хуулгаан-Мээрең сугларның бажын эъттендирип, оларның тус-ту- зунда ындыг эрге-чагырганы эдиледип, дажаарадып каан* дээр. 3 Ажык-Карактың үре-садызы — Сеңгин-Чаңгы биле Балчый- Бижээчи аалының чоогу-биле эрткен араттарны «дээргилер хүн- дүлевес, чүге аал чаны-биле эрттиңер» дээш эриидеп каар. Оваа-хүрээ дагаан, найыр-наадым болган черлерге баарда бе­ зин манзы-шаагайын, демир кинчи-бегин эштенчи-дузалакчы улу- зунга алдырып алыр. Аңаа барып, алды алышкы төгериктей олу- рупкаш, азыг-диштиг араатанзыг аштанып-чемненип, арагалап- хымызап, актыг-чөптүг албаты чонну аттынып-хөректеп, амы-ты- нынга чедир эттеп-хыйнап туруп бээрлер дээр. 4 Оон ам байын көөргедип, мактанып үнерлер: — Ондарларның чылгызы Ишкин, Хүүректигге сыңмастай-ла берди, канчаарыл, оолдар? — деп Сеңгини алгырар. Балчыйы олургаш: — Бисче хедерленген мындыг ядыы-чадамык чүвелерни өлүр эриидеп турза, боларның соңгу чоруунга чылгы сыыгай-ла бээр ыйнаан — деп идээргеп каар. 5 Бир-ле катап Сеңгин-Чаңгының кадарчызы — Самбажыктың он чеди харлыг оглу хой кадарып чорааш, черге хой төрүдүп каапкан чүве-дир. Сеңгин-Чаңгы ол чаш төлдү өлүр эриидээш, мага-бодун даг кырынга хоютку кылдыр азып каан турда, ада- иези ону тып алгаш, орнукшудуп каан чери бар дээр. 6 Малы бажын ашкан турда-ла, ол кара хоптак Сеңгин-Чаңгы дээр идегет кайгалдарга Моолдан хей чылгы оорладып ап амда- жаан чүве-дир.