Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

Хүргүлек дээрзи Эдегей-Аксы чуртунга чедип келгеш, демги тон- нуң кызыл-шылба ханын аштааш, кедип алган. Ол хевээр-ле ону ук черниң улузу Шылба-Хүргүлек деп шолалай берген. Комбулдайның мага-бодун чоок кижилери бүдүү баргаш, Ак- тың Чоон-Дыт деп черниң артыы деспээниң кырында чудуктар- биле кажаалааш, ак черде орнукшудуп каан чүве-дир. 93. ЧАШТЫҢ ХОЛЧУГАЖЫНЫҢ ИЗИ Алдан-маадырларны туткаш, доскаар иштинге чүгле баштары көстүп чоруур кылдыр бектээш, тевелерге чүдүргеш, бажын кезип шаажылаары-биле Улаастайже алгаш барган. Оларны аңаа аппарып, үш хемниң белдиринге турган шо- раанга* хоругдап каан. Шой аптаралар иштинге үттен чүгле бажы көстүп олурар кылдыр бирээ-бирээлеп олурткаш, шоочалап каан, караңгыда кажаа иштинде хойлар ышкаш хөөкүйлерниң чүгле карактары кылаңайынчып олургулаар турган. Шаажыладыр шагы чедип кээрге, шораандан үндүрүп турда, оларның бирээзиниң алгы тонунуң артынга чаш уругнуң холчу- гажының изи чораанын өөрү көрүп каап-тыр. — Идегеттер сени эттеп-эриидеп, аал-ораныңдан үндүр сөөртүп турда, чаш ажы-төлүң, күжүр ачамны ынчанмаңар деп, үстүг холдары-биле тонуңдан халбактанып турган-дыр, көрем. Күжүрнүң, чаш чүвениң холчугажының изи тонуңда бо артып каап-тыр. Бистиң бажывысты кезип каар. Чаш төлүвүстүң салаа- зының изин кара черге кады хөмдүрбээлиңер! Мону эки кижилер төрээн черивисче бердириптер-даа чадавас, оя ызыргаш, чажырып каалыңарам — деп, бир-ле тывынгыр эр сүмелээн. Чаш кижиниң холчугажының изин тондан долгандыр оя ызыргаш, ону шораан иштинге чыткан аът комунга кызыдып каап-тырлар. Экизи көрген, ол тонунуң оюун аът ажаакчызы моол сөөктүг кул кижи тып алгаш, чорумал улус дамчыштыр Таңды-Тывазында Хемчиинче бүдүү чорудупкан чүве-дир. Алдан-маадырларның тура халыышкынының көскү херечизи болур, чаш уругнуң холчугажының изи арткан адыш оюу дег алгы тон быжындызы алые шагда өжээн негеп алырының демдээ, ыдыктыг тугу дег чоокка чедир-ле аалдар дамчып чораан дээр.