Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

— Бисти ажыр адыпсыңза, чүге хаан болбас деп сен,—чээн оол? — деп, оолдар демгизин хөөреткен. — Атса аткай-даа, чүве хорай бээр эвес — дээш, Шунун адар орта, ооң согуну буганы депшик өткеш, черже бир кулаш төш чартыы хире кире берип-тир. — Шунун хаан болган-дыр — деп, төрениң дөрт дүжүмеди шиитпирлеп каан. 2 Ол шагда ызыгуур салгап хаан болуп турган чүве-дир. Ийи оолалаң кайгап калган, аразында чугаалажып олурганнар: — Адавыстың хаан ширээзинге кайы-бирээвис олурар ужур- луг чүвени кыдат кижиге чайлап бээр кончуусту-даа! Канчап ба- гай атка кирер боор. Ындыг эвес, ам даарта Шунунну эдертип алгаш, аң аглаар-дыр. «Сегит бажынга олургулап алгаш, чүү-даа болза, аныяк кижи сен аң сегит, чээн» — дээр-дир. Аң соондан эртип чыдырда, ийи чартыындан өттүр адып өлүрүп кааптаалы. Ол ок эндээ-ле болур ыйнаан — дишкеннер. 3 Кежээ үш оол арагалап олургулааннар. Шунунуң иези дуңма- ларынга дашка тударда, «Чээн — эш болбас, чеп — кур болбас», ам даарта аң аглаарда, куяк хептен кедип алгылаңар» — деп, ырлап-ырлап тудуп турган. 4 Шунун иезиниң элдээрткен ырын билип кааш, эртенинде аңнаарда, анаа хевиниң иштинге куяк хевин кедип алгаш туруп- тур. Аң сегирткен Шунун эртип чыдырда, ийи алышкы адар орта, октары куяк хепке дыынмайн, кайтыгып, сыыңайнып чоруй баргылаан. 5 Шунун хаан ширээзинге саадапкан. Ынчаар орта, Амыр-Са­ нааол хаан-биле өжешкеш, өске кожуунга барып чурттап тура, хаан төрезинге удур демисел чоруда берип-тир. 6 Хаан ону кыйгыртырга, барбас мен деп бижик бижээш, тар­ баган мойнун бижикке кады хаптааш, чорудупкан. Хаан бижик- ти номчааш, тарбаган кулаа биле тарбаган мойнун чүге чоруткан ужун билип чадап кааш, билигжи кыдат чалап эккеп, аңаа шин- читкен. Шинчээчи кыдат ону көргеш, «сеңээ чагыртпас мен, ат- кактыг алды мойнум кестир дээни ол-дур. Сээң карааңга көзүл- бес мен, сээң кулааңга дынналбас мен, ынчалза-даа чер кырынга чурттаар-ла мен дээни ол-дур» — деп-тир. — Канчаар харыылаар бис? — деп, Шунун-Хаан шинчээчиден айтырып-тыр.