Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

16 Оон Улуг-Хемни куду баткаш, Алага-Тайгазының баарынга хо­ нуп чыдырда, Шыдар бо-ла ызыртыр сүрүп келген. 17 — Даарта даң бажында тудуп албас бе мону, кай баарыл ам — дээш, Шыдар шерии-биле одагланып, аштанып-чемненип, сагыш амыр хонган. 18 Амыр-Санаа ону билип кааш, изиг ожуун тевезиниң мой- нунга арта каап алгаш, ол дүне тайганы алага-биле буза шаап туруп ашкаш, Орус чуртундува кире берген. Оон бээр ол тайга­ ны Алага-Тайга деп адаар апарган чүве-дир. 19 Чеди чыл эрткенде, Каа-Хемде бир-ле ядыы-мөчүт кижиден чайнап хып турар карактарлыг опан-чипен оол төрүттүнүп-түр. Ол оолду улус Эрес деп адаан. «Амыр-Санааның согупкан оттуу- нуң дажындан бузулган чаштанчы ынчалдыр үре-садызы бооп, эрес оолду чаяаган» деп чон чугаалажып турар. Ол үргүлчү аян- чорук кылыр, эзер кырынга чаяаттынган, ааспырак чечен-мерген эр бооп-тур. Удаваанда Эрести бүгү Тываны чагырар Үгер-Даа кылдыр томуйлаан. Ол Эжен хаанга Тываның үндүрүүн чедирип берип турган. 20 Эрес аян-чорук кылып чоруп турда, ыт хораан кижини мээң кижим дээр, аът баглаан кижини мээң кижим дээр, шай куткан кижини мээң кижим дээр чораан. Ынчангаш Эрестиң кижилери бис дээр тыва, моол, кыдат улус хой турган чүве-дир. 21 Эрес бир катап-ла Эженге үндүрүг чедирип чорааш, ооң хой чылгызының аразы-биле эртип чыда коорге, бир аскыр эзеп тур­ ган. Ооң дылының адаанда кара мең бар болган. 22 «Тываның мынча хой үндүрүүн Эженге эккеп берип-ле турар кижи-дир мен, а Эжен биске чүнү берген деп? Адырам, оода мооң бо аскырын канчап ооң холундан тайзып алып чоор» — деп бодай берип-тир. «Ол аскырның дылының адаанда кара меңни Эженниң чылгычылары билир эвес, бо мээң аскырым-дыр деп, Эженге чаргыдан үндүрүп көрзе чүл? Сээң малыңның демдээ чүл дизе, мээң аскырымның дылының адаанда кара мең бар чүве дизимзе, ооң тулбас харыы кайдал» — деп, сагыш арны берип- тир эвеспе. 23 Эрес-даа чүү боор, чылгычыларга хап чеде бергеш: — Силерниң чылгыңарда мээң чылгым холужа берип-тир, чаржып берип көрүңер, оолдар — деп-тир.