Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

Үстүү орандан чаңнык дүшкеш, Чажактың хөй инээ кырыл- ган, ашак мүн-не сегереп үнген, ооң соонда оътчу-кадай бурган- най берген дээн. 86. АМЫР-САНАА БИЛЕ ЭРЕС 1 Амыр-Санаа, Шыдар деп ийи кижи чораан. Амыр-Санаа тыва кижи Тываны чагырып турган. Амыр-Санаага Шыдар төрени дүжүп бер деп бижик чоруткан чүве-дир. Амыр-Санаа тургаш: «Төре дүжүп бербес мен, төре дүжүп берген кижи төөгүде барып дөжек чүдүрер дөңгүр көк буга болур чүве дээни кай» деп харыы чоруткан. 2 «Халышкы боттарывыс ынчаарывыска кайын боор, бир шагда халышкы улус болгай бис, сен билбес-тир сен» деп, Шыдар сеглет- кен. «Ынчаарга маңаа чедип кел, ужуражыыл» деп, Амыр-Санаа Шыдарже сес чоруткан. 3 Амыр-Санаа Каа-Хемниң Хөйтен деп черге чурттап турган чуве-дир. Шыдар арай дүрү* келиринден дидинмейн, Боом-Даг бажындан кыйгы салган. А бирээзи Хейтен бажындан кыйгы салган. 4 Эки дыңналбас боорга, оон дүжүп баткаш, хем кежилдир Саргал-Аксындан чугаалашкан. Оон дугуржуп алгаш, Хейтен баа- рынга кээп ужурашканнар. Шыдар Амыр-Санаага чылан туду- скан. Амыр-Санаа ону алгаш, хойлапкан. Амыр-Санаа Шыдарга хөрүктеп каан кызыл демир тудускан. Шыдар ону тудар деп чорда, салаазының аразы-биле төктүп бады барган. 5 — Сээн күрүң* бичии күрү болгай, дуңмай, бичии күрү улуг күрүге дүжүп бээр апаар, дүжүп бер — деп, Шыдар мындыг болган. Амыр-Санаа олура: — Дүжүп бербес мен. Мени алыр деп бодаар болзуңза, Хейтен бажынга үжен үш саң салгаш, үжен үш дээрлерге тейле, оон башка күш четпес сен — деп-тир. 6 Шыдар Хейтен бажынга үжен үш саң салгаш, үжен үш дээрлерге тейлээш, Бай-Сөөт биле Бүрен-Хем аразынга Даштыг- Оваа деп черге оваа кылгаш, чеден чеди чер-дээринге тейлээш, Амыр-Санаага чылан тутсурга, оозу тудуп чадап каан, салаазының