Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

Ындыг хөй өөлет аңаа сөөгүн салган боорга, ол черни Өөлеттиг- Чарык деп адаан чүве-дир. Кара-Чода, Борбак-Сат алышкылар ол орта база-ла алдырбайн барып-тырлар. 10 Улуг-Уруда Шивээлиг деп чер — Кара-Чода алышкыларның турлаа ол. Ооң чоогунда алды-киш, сыын-мыйгак, буур-булан, те-чуңма дээш кандыг-ла аң чок дээр! Ында Кара-Чода кую деп куй-даа бар. Ооң иштинде бажын сүвүртүп каан сыра бар. Кара- Чоданың аң эъди шиштеп чип турган шижи ол дээр. Тос таңма паш-даа бузундузу бар. Кулаш хире согуннар-даа чыткылаар. 11 Эдилеп чораан эт-севин бодап көөрге, Кара-Чода алышкылар кайгамчык-ла узун, шыырак болту дег. Кара-Чода сын кырынга турарга, чодазының дүгү хадып турар кижи турган. Дайзыннар- биле тулчу бергенде, өөрү көөрге, үңгеп бар чорда, дүккүр чода- зы карары берген бар чыдар кижи дижир. Ынчангаш чогум ады Улуг-Сат деп кижини ооң өөрү Кара-Чода деп шолалаан чүве дээр. 80. ЧАҢГАА-ДАРГАН 1 Шаанда Чыргакы, Аяңгатыга чок дээн шевер, ат-сураглыг Чаңгаа, Балакпай деп ийи дарган чурттап чораан дээр. Оларның кайызы-даа мөңгүнден угулзалаан нарын эдилелдер — чавага, билзек, кулак сыргазы, өөк, оттук-бижек, чулар-чүген, эзер ба- зыткыыжы, чес-хола, хөл-шыдыраа дээш черле кылбыс-тутпас чүвези чок дарганнар иргин. Ол ус-шеверлерниң кылган каас- шиник эдилелдерин чон, Ары-Өвүр чок эдилеп чораан. 2 Бай дүжүметтер оглу-кызын өглээрде, оларны кыйгыртып апаргаш, үр үеде халас узандырып, дарганнадып алгаш, хөлези- нинге чүнү-даа бербес турган. 3 Бир-ле катап Чаңгаа-Дарган самдар өөнүң адакызын ажып алгаш, чааскаан узанып олурда, ыт ээре берген. Чаңгаа хана ка- раандан бакылап көөрге, бир байның оглу аъдының эзеринде тыртыйты олуруп каапкан, хөрүктелдир челзип кел чораан. 4 Дарган кылып орган ажылын ара каггаш, аңаа уткуй баргаш чолугуп, аъдындан дүжүрүп, ыдын ай деп, эжиин ажып, өөнче чалаан.