Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

кааш, чеде бергеш, Богдаа мөргүл кылып тейлээш, хереглээр ба- раан садып алгаш, эжинге чедип келгеш, кады чанып чоруп­ кан. 12 Ол-ла чоруткаш, демги артынга чедип келгеш, Чазын-Хоогай- биле чугаалашкаш: — Ам кижи өлүрер сен бе? — дээрге: — Чок, ам кижи өлүрбес мен — дээш, чыдып калган. 13 Ооң соонда ол ламаны көргеш: — Канчап ажырбайн ол арт-биле ажып чордуң? — дээрге: — Ажырбас арт-тыр, аза-бук-даа чок — дээрге, ооң соонда улус алгап ажарга, кижи өлбес апарган. 14 Дошкун оран ээзин чемгергеш, чаажыктырып каапкан ол кижи чанып келгеш, байып чоруй барып-тыр оо! 63. КЫРЫ СӨӨГҮ 1 Тывалар өлүрген малының хүндүлүг сөөктерин: калбак-чарын, кыры, кажык, довук, кууртай баш (аът бажын суг) уш-баш чок октавас. Чарынын өртеткеш, чарын салыр деп чүве бар, кажык- ты, кууртайны чыып алгаш ойнаар, довукту чараштыр хемдиир- ге, уруглары чараш болур дээр. Кырыны тываларның хүндүлээр чүвези аал, өг кадарчызы болзун дээш. Коданга чүве кирбезин дээш, хемдээш, хана бажынга азып алыр. Уруг-дарыы суг док- таавас, азы ийи чаңгыс уругларлыг өглер суг кырыны хөлчок хүндүлээр. 2 Шаанда кырган-авам мындыг тоол чугаалаар чүве: «Кадайның чаңгыс оглу аңнаар, ол аңнааш-ла олчалыг чанып кээр. Кожазын- да аалдың оолдары, үш алышкы база аңнааш, олча чок болур- лар. — Кандыг кончуг хоранныг кулугур боор, өлүрүп каапкаш, олчазын, алгы-кежин ап алыылыңар — дээн. Кежээ одаанга кедеп чеде бергеш көөрге, чаңгыс оолдуң одаан долгандыр дөрт-беш-даа кижи олуруп алган шайлап хөөрешкен органнар. Алышкылар каш-даа кежээ кедеп кээрлер- ге, оол чааскаан эвес болган турар мындыг.