Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

эртем чаңыңга өөренгеш, ынакшый бердим. Аалыңарда кадайлыг, ажы-төлдүг кижи-дир силер. Оларны эртем-сургуулдуг, доозазын кончуг бай кылып каар мен, че, кандыг силер? — деп айтыр­ ган. 7 — Ажы-төл, аал чурт-даа ажырбас-ла-дыр. Мен ышкаш багай кижи силерниң-биле канчап тааржып чурттаар боор — дээн. — Ажырбас, бо чораан байдалыңдан өскерлип алыр силер — дээн. — Канчап өскерлип алыр чүвел? — дээн. — Оон белен чүве чок. Хеп солуп кедери-биле дөмей чүве. Чөпшерээр болзуңза, айтып бээр мен — дээрге, аңчы боданып олургаш: 8 — Аал-чуртум, ажы-төлүм сактып келиримге, меңээ чүү-даа херек чок-тур. Черле хоржок-тур мен. Моон соңгаар аргыжып чораай-ла бис. Мени байып, сегиир дузадан көргүзерин дилеп тур мен — дээн. — Чаа, ындыг-дыр, тура чокта күш чок, дус чокта амдан чок дээн, тура чок кижини канчаар боор, ам чана бер. Моон аъттан- гаш, хап бар чыдарыңга, кес баалык турар. Аъдың баглап кааш, олуруп алыр сен. Ийи буга маңнап келир, ону адып алыр сен. Ол бугаларыңны аалыңга чедирип алгаш, эъди-кежин, мыйызын саарып, чүве чедирип алгаш, база катап чедип келир сен. Мени, мындыг кижи-биле ужураштым деп улуска сөглеп болбас эвес­ пе — деп чагып кааш, аъдын эккеп берген. 9 Хемни куду халдып чанып олурарга, кес баалык турган. Аъдын баглай шаап кааш, баалыкка олуруп алыр орта, ийи кончуг улуг, он ийи адыр мыйыстыг сыын маңнажып келгеш, тура дүжер орта, бирээзин адып алган, бирээзи каш халааш, тура дүжер орта, кавындылай тыртып алгаш база адып алган. Мыйыстарын оюп алгаш, эъдин союп азып кааш, мыйыстарын алгаш, чана бергеш, катап келгеш, эът-кежин ап алгаш чана бергеш, мыйы­ старын саткаш, саар инек, өшкү, хой үрезини садып алган (сүт- сааны чок, ажы-төлү хөй, ядыы кижи турган-дыр). 10 Оон база-ла аңнаар мен дээш чоруткаш, демги аалынга хап чеде берген. Таңды, тайга ээзи чараш уруг уткуп чедип келген. Баргаш, үш хонукта тоолдап берген. Ойнап-хөглеп турганнар. Оон чанар деп баарга, хүлер чулар-чүген берген. — Биеэги-ле кес баалыыңга олурарыңга, бир буга маңнап ке­ лир эвеспе. Ону адып алыр сен, ооң өртээ-биле чылгы мал үре-