Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

4 Аржаан ээзи бичии уругларга кончуг ынак. Ынчангаш ол аржаанга келген кижи уруглардан белек кылдыр бир-ле чувени, уруглар идик-хевинден бир-ле чувени даарааш, ында Бай-Ыяш дээр кезек ыяштарга азып каар чуве-дир. Аржаан ээзи ону көргеш, аажок-ла өөрүүр дижир. Соруглуг-Баалык аржаанынга арага таарышпас. 55. ХӨӨМЕЙЛЭЭР ЭРЕС КИЖИНИҢ ТАҢДЫ ЭЭЗИНГЕ УЖУРАШКАНЫ 1 Биеэде Хемчик бажынга бир аңчы кижи турган. Ол кижи Бай-Тайгага чааскаан аңнап чораан. Ырлаар, хөөмейлээр, каргы- раалаар, тоолдаар мындыг эрес кижи чуве-дир. Черге чораанда эштиг, чааскааны дөмей-ле, дуне када чааскаан тоолдап олура хонар мындыг кижи чуве-дир. Аңнааш, беш хонукта куруглап келген, дуне боорга-ла тоолдап олура хонар, эртен кежээ аң ода- рында аң көргеш, хүндүс ырлаар, хөөмейлээр, каргыраалаар мын­ дыг байдалдыг турган. 2 Алды хонганының кежээзинде аң өлүрүп чадааш, куш-хуне- зини төне берген, чанар-дыр деп бодааш, шай хайындырып ижип олурган. Көөрге-ле, көк аъттыг, көк торгу тоннуг, чер адаа черге дег- бес, кончуг чараш херээжен кижи хап чедип келген. Душкеш, аъдын дытка баглап кааш, чанынга чедип келирге, амыр-менди- зин айтыржып, чугаалажы берген. — Кайыын силер, аңчы, аңнап чору силер бе? Кайы хире аң өлүрдүңер? — деп айтырган. — Мен Хемчик бажы чурттуг кижи мен, беш хонукта аң- нааш, чаңгыс-даа аң өлүрүп чададым, бо хонар болза алды хонар апаар! Күш-хүнезин төнген, чанар дээш куруг шай хайындырып ижип олур мен. Силер кайыын силер, дуңмам, кайы чедип бар чор силер? — деп айтырган. 3 — Мен Бай-Тайганың ээзи кижи мен, сээң-биле беш хонук­ та кады чурттап, хөөрежип келдим. Сээң хереглеп чорууруң аң- мең, мал-маганны бериптерге, олча тып алгаш, дораан чана бээр дээш, беш хонукта сеңээ чуве бербейин келдим. Ам база хонгаш, эртен аңнааш, чоруур боор деп бодадым. Эртен бээр деп бо- даан болгай мен. Чанар деп баарыңга, чугаалажыр-дыр — дээш, чедип келдим. Сээң ырлаар, хөмейлээр, каргыраалаарыңны хүндүс боорга дыңнап, дуне боорга тоолдаарыңны дыңнап, сени магадап,