Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

че шыгаап, «өкпе-чүрээ ында эвеспе» деп бодап чыткаш, адыпкан. (Ол чүве) чадырны эрте халааш, ыравайн шимээни «чире» кыл­ дыр ушкан. 4 Адыг тура халааш, ол ушкан чүвениң уунче халып баргаш, өлген деп имнеп чедип келген. Тос адыг күштүг Кара-Кула тудуп чиир дээш сывырарга, адыг аңчыже сыңнып келгени ол чүве- дир. 5 Адыг имнеп айтырган: «Чүң канчап барган?» деп. Аңчы дөңмээн көргүскен. Ыяш чыып бергеш, кара-пажынга суг узуп эккеп бергеш, от оттулуп бергеш, чоруй барган. Удаваанда адыг чедип келген, кижи ышкаш оргаадай деп оът казып эккелген. Ол оъттуң кижиниң сынык дөңмээниң талазын айыткан. Оон бичиилеп сивирип, шай- га холуп чи деп имнээн. Ол оргаадай деп оъттуң «дөңмээн» чонуп ижерге, дөңмээниң аарыыры чүгээр апарган. 6 Аңчы-даа эмненип чыдып берген, адыг-даа азырап туруп бер­ ген. Аң база өлүрүп эккеп бээр, аңчы амырап чыткан. Удавайн дөңмээ эттинип, даянгыыштыг кылаштап турар апарган. Адыг- ның азыралы-биле экирээн. 7 Оон ам чанар бодай бээрге, адыг эжи: «Мени мунувут, кады чоруулу, буду аараан авам бар» деп имнээн. Чугаалашпас дээрден башка, имнешкеш, чугаазын билчир апарганнар. Оон ам адыгны мунупкан. Адыг ол-ла халып чоруткаш, кадыр эзим иштинде улуг чалым хая баарында куйга келген. «Аңаа олур» — дээш, куйже кире берген. 8 Шимээни куй иштинде адыгларның хөйү димгирээр болган. Хей адыглар бир кончуг улуг ак адыг аргажып алгаш эккелген. Човууртаар деп чүвези кончуг болган. Аңчының баарынга эккеп берген. Көөрге, бир чарыккы буду дөзүнге чедир ыжык, көөрге таваңгайынче кончуг улуг ыяш кадалган бооп-тур. Бижек-биле чара кескеш, ыяшты уштуп каапкан. Хөй ириң, хан төгүлген соонда ыжыы сиңе берген. 9 Оон ам дораан-на туруп кылаштай берген, оон ам куйже кирип, үнүп киңгирткейнип туруп берген. Куй иштинден ийи борбак аът бажы хевирлиг, бирээзи алдын, бирээзи мөңгүн эккеп