Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

дүшкен. Артындан улуг кара чүве келген соонда, кадайны кужак- тапкаш, эзим кай сен дээш халып-ла каан. 3 Кадай алгырар дээрге, үн-бажы чидип калган. «Кажан-на мени үзе-чаза тыртып чиптер ирги моозу, аа халак, кончуг-ла улуг аас эдипкен-дир мен, өршээ, хайыракан!» — деп, кадай иштинде хөлчок-ла чалбараан чораан. 4 Адыг ону чигенде-даа чок, селбер дүгү-биле чылды кужактап алгаш, олура хонган. Эртенинде чырып кээрге, кадайны салып- каш, олче аспаан-на сунар мындыг болган. «Бо чүнү ынчап турар амытан боор» дээш, кадай ооң аспаанче коре бээрге, ында чы- жыргана тени кадалы берген чораан. «Ындыг эвес, оозун ужул- дурар дээн-дир бо» — деп, кадай билип кааш, ам харын оңгар- лып, өөлединге чораан инезин уштуп эккеп, адыгның аспаанда тенни уштуп каапкан. Корткан ааспырак кадайның өөрээни-даа аажок, «база кижи угаанныг хайыракан-дыр ийин мооңар» дээш, сөгүрүп каан дээр. 5 Адыг кадайның хууңунуң бирээзин алгаш, кат чыып берип- тир. Сагыжы оожургаан кадай база кады каттап-тыр. Хууңнар долган, кежээ дүшкен. Ынчаар орта адыг кадайны куспактап алгаш, аалының чанында суглаар черинге аппарып кааш, таваар, хаякөрүп каап-каап, кылаштап чоруй барып-тыр. 6 Кадай өөнге кирип кээрге, чаш уруглары амыраанындан ыг- лажыпкан. Херээжен кижиге адыг шоглавас деп чугаа оон ты- вылган чүве-дир. «Адыг» дивес, «хайыракан, чааш-бора, хоюг- дүктүг, үңгээр, кузуктаар, кара чүве, кокай-ашак» суг-суг деп ойзур чугаалар база ынчап тывылган дижир. 47. МАГАЧЫН * 1 Маңгырзынныг тайга үнүп, өгнүң эр ээзи күзүн дииңней бер­ ген чүве иргин. Өгнүң кадай ээзи бичии уруу-биле арткан. Олар бир олурарга-ла, өг чанынга дүктүг чаактыг кижи чортуп кээп- тир. Авазы шай чылдыр чээрген чыып эккээр дээш, уруун өгге каапкаш, үне халаан. Ыя аразында демги дүктүг чаактыг кижи бичии уругну куспактапкаш, аъттаныпкан бар чыткан.