Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

1 Кижи-адыг чарынны акка көөр чүве болгай, чарын акка көөр чорук оон тывылган. Биеэде бир аңчы кижи аңнап чорааш көөрге, каътка мыйгак үнүп келген оъттаптурган. Кедеп чеде берген, «таре» дээн соонда, мыйгаа чуглуп бады барган. «Чүү мындыг элдеп чүве болду?» дээш көөрге, каъттың адаандан өрү кончуг улуг дүктүг кижи маңнап келген. Көрүп чыдарга, кудуруктуг, дүктүг кижи мыйгакка чеде маңнапкелгеш, хөрээнден тепкеш, холун хоора тыртып алгаш, чарнының эъдин сывыра тыртып чипкеш, чарынның сөөгүн көргеш: «Ам өлүрүм бо-дур» дээш, ыглап олурган. Чанында кедеп чыткан аңчы чүзү боор, чечен боозу-биле адып каан. 2 Кижи-адыг чудурук хире тараа дажы ышкаш даштыг чүве, ооң-биле черле аң часпас, кандыг-даа ырактан өттүр шааптар, кончуг берге чүве. Кижи-адыглыг черге аңнаарда, хөй өөр улус чоруур. Ийи- чаңгыс кижи аңнап чорааш, дүне хонуп чыдырда, даш-биле өттүр шаап, өлүрүп чиир. 3 Хөй өөр улус дүне удуурда, улуг отту оттулгаш, отту долган- дыр, буттарындан сыртанып дээрбек ышкаш чыдып алгаш, удуп хонар чүве дээр болгай. Кижи-адыг кылаштап келгеш көөрге, дээрбек чыдарга, чаңгыс угда базырып алыр дээш, дээрбек ыяш дилеп чорда-ла, даң ада бээр. Кижи-адыг ам бо оранда чок, ишкээр Барыын-Алтайда бар дижип чугаалажып олурганын дыңнаан мен ийин. 46. УЛУГ ААС ЭТПЕС 1 Чайлагга дүне када хойтпак тип турган кадайлар суглаарын- дан коргуп, «кижини апса канчаарыл» дижип, бот-боттарын айбылажып туруп-тур. 2 Эзеңгизи элээн дыңзый берген бир кадай тургаш: — Че, хупурай* бер, кара чүведен чоп коргар силер, менче халып келзе, хумуң-биле бажынче «ток!» кылгаш, кылаштап чо­ руй баар мен. Кай, мен суглап эккээйн — дээш, үне халаан. Кадай чүвең арыгдыва маңнап кирген-не. Хууңун тудуп алгаш, ол-ла маңнап орда, артында будук дызырт дээн. Кадай тура