Мифы, легенды, предания тувинцев. - 2010. ([Т. 28.)

1 Шаг-шаанда кууларлар соңгу чүкте Иргит хемден көжүп кел­ ген. Олар көжүп-ле чорааннар. Ынчалдыр көжүп чорааш, амгы бо мынчаар девискээрге көжүп келгеннер. Калбак-Тей чанынга турларда, куу куш ужуп эртип чыткаш, аксындан эртине даш оскунупкан. 2 Эртине дашты шинчээчи кижилер көргеш, көжүп чораан улусту: «Маңаа доктаар болза эки-дир — деп сүмелээннер. — Маңаа доктаар болза, байыыр, мал-маганы өзер» — дээрзин олар чугаалаан. Шынап-ла, сөөлүнде барып аайлажып, кончуг бай, тодуг-догаа чурттай берген. 3 Чамдык кижилер: — Чораан чорууңар чогузун, бодаан бодалыңар боттанзын! — деп, ол дашта бижик болза бижип каан болган деп-даа чугаала- жыр. 41. түлүш у л у с т у ң ТӨӨГҮЗҮ 1 Шаанда ийи алышкы чурттап чораан. Оларның улуун дутку чокка халыыр Үрбет-Сарыг ыттыг, камчы чокка* халыыр Маңган- Кыскыл аъттыг, сээк чокка аялаар Чекпе-Кара дээр, бичезин мажы чокка адар Баа-Сарыг дээр чүвең иргин. 2 Ол ийи алышкы ирбиш кудуруу хунаашкаш, чогушкан. Оон чарлып чоруткан. Улуг-Хемниң ол чарыынче Баа-Сарыг көшкен. Оон адыг-түлүш укталган. Чекпе-Кара бо черге чыдып калган. Улуг-түлүш бажын­ га барган. Ол хевээр улуг-түлүш, адыг-түлүш деп улустар тывылган чүве дээн. 42. [АЛА ЧАВААНЫҢ ДООЗУНУ] 1 Шаанда тывалар улуг бөлүк бооп алгаш, шала буруңгаар чурттап чораан улус чүве-дир. Бир-ле катап тыва ашак аргага хөмүр өжүрүп алгаш, шоодайлааш, ала чаваазынга дергилээш, чанып чо­ руп олурган. Хайлыг чүве ийик, хөмүрнүң аразынга бир хөмүр оттуг хевээр чораан. Хеп-хенертен хат хадып, демги өшпээн хөмүрнү хөрүктээр орта, хамык хөмүр хып, ышталып эгелээн.